Paul Virilio jest francuskim sędziwym kulturoznawcą, a przy okazji, czy chciał czy nie, stał się socjologiem czasu kiedy stworzył… DROMOLOGIĘ, czyli naukę o prędkości. Nie jako dział fizyki, ale socjologii. Opracował między innymi model trzech wymiarów przyspieszenia – skrócona nazwa 3T.  5/2018(11)

Te 3 obszary to:

• transport, związany z przemieszczaniem,
• transmisja, związana z przepływem informacji,
• transplantacja, związana z ulepszaniem ludzkiego organizmu (Virilio 1995a, 1995b).

Dzięki niemu upowszechniło się pojęcie kompresji czasu, o której wspomniałem w artykule Akceleracja działań – wybrane korzyści i zagrożenia. Kompresja polega na tym, że jak szybciej robisz to co wcześniej robiłeś wolniej, to tak jakbyś ściskał czas. Załóżmy, że będzie Ci dane żyć 80 lat. Gdybyś ścisnął wszystko co masz zrobić w swoim życiu do 1 sekundy, a w każdej kolejnej sekundzie zrobiłbyś tyle, co w tej pierwszej, to praktycznie oszukałbyś śmierć. Twoje osiemdziesięcioletnie życie stałoby się niemal nieskończone.

Ściskanie czasu, to tak jak ściskanie powietrza w strzykawce zatkanej palcem przy dzióbku. Ale w tej strzykawce jak ściskasz powietrze, to rośnie ciśnienie. Strzykawka jest plastikowa, więc jak zbyt mocno to powietrze ściśniesz, ciśnienie rozerwie strzykawkę na kawałki. Nasze organizmy, psychika i relacje społeczne są jak ta strzykawka. Do końca nie wiemy jak mocno możemy kurczyć czas, by jeszcze wytrzymać szybsze tempo życia, które wtedy możemy przeżywać intensywniej. Problemem jest, co zrobić, żeby przeżyć jak najwięcej w danym nam czasie, ale nie pęknąć. Oczywiście, chodzi o przeżycia pozytywne.

W opinii Virilio każdy z opisanych trzech obszarów symbolizuje kolejne wieki: XIX, XX, XXI. W swoich publikacjach, a zwłaszcza w Prędkość i polityka (2008) wiąże tempo zmian z decyzjami politycznymi, a także systemami wojennymi. Zauważa, że systemy demokratyczne dryfują w kierunku systemów dromokratycznych, w których celem i zasadą rządzenia staje się ruch mas ludzkich. Virilio spogląda na przyspieszenie działań raczej krytycznie, upatrując w nim źródła potencjalnych problemów dla cywilizacji.

Oto jakie konsekwencje przyspieszenia dostrzega Virilio w wymienionych wyżej obszarach.

 

Transport

 

Charakterystyka

Rozwój transportu i szlaków komunikacyjnych prowadzi do zmian relacji czasu i przestrzeni. Zwiększa się prędkości przemieszczania. Prędkość staje się towarem, za który jesteśmy gotowi płacić.

Skutki

Co oczywiste, skraca się czas dotarcia do pożądanych miejsc. Dzięki szybszemu dotarciu możemy wykorzystać zaoszczędzony czas na inne działania. Możemy dłużej pokąpać się w greckim morzu, bo nie musimy jechać do Grecji 2 dni i 2 dni wracać. Przelot trwa kilka godzin w jedną i drugą stronę. Z jednej strony jesteśmy mniej zmęczeni jazdą i maleje ryzyko wypadku samochodowego, ale z drugiej strony rośnie ryzyko, że zginiemy w wypadku lotniczym. Możemy częściej spotykać się z partnerami biznesowymi, łatwiej znaleźć pracę, wyjechać na stypendium. Cały rok mamy na północy tanie owoce tropikalne. Łatwiej jednak mogą dolecieć do nas bomby i bezzałogowe wojskowe drony. Tak szybko, że możemy nie dowiedzieć się z czyjej ręki giniemy. Docieramy wszędzie szybciej, ale wraz z nami docierają szybciej też różne wirusy… I tak dalej.

Rozwojowi środków transportu towarzyszą zakłócenia opóźniające kompresję czasu. Zaczyna oddziaływać prawo dromologii, zgodnie z którym wzrost prędkości zwiększa prawdopodobieństwo powstania zatoru. Na przykład, co z tego, że jest coraz więcej coraz szybszych samochodów, skoro coraz częściej stoją one w korkach.

W kontekście transportu Virilio wymienia jeszcze inne następstwa kompresji czasu takie jak: większe zużycie energii, wzrost ilości zanieczyszczeń, zmiany polityczno-społeczne.

Odległość przestaje być problemem, co ma wpływ na decyzje ludzi o wyborze miejsca zamieszkania, a tym samym na mobilność pracowników, styl życia, sposób i miejsce żywienia. Zmiany w transporcie i sposobie naszego przemieszczania wpływają na to co, kiedy, ile i jak kupujemy.

Politycy mogą swoimi decyzjami o rozwoju infrastruktury transportowej wpływać na rozwój lub osłabianie regionów i państw. Taki przykład: w Wielkopolsce z Ostrzeszowa do Poznania jedzie się dłużej niż z Poznania do Berlina. Żeby przejechać przez Wielkopolskę z południa na północ (Ostrzeszów – Złotów) trzeba rezerwować minimum 5 godzin. To 2 razy dłużej niż lot z Poznania do Barcelony i prawie 3 razy dłużej niż z Poznania do Oslo. Brak infrastruktury to dobry sposób na osłabienie tożsamości regionalnej. Mieszkańcy wielkopolskich powiatów kępińskiego i ostrzeszowskiego swoje życie coraz częściej wiążą z województwem dolnośląskim (tam jeżdżą na zakupy, czy na studia).

Kierunki działań

Mimo, że Virilio wiąże rozwój transportu z wiekiem XIX, należy zauważyć, że ten obszar gospodarki nadal rozwija się bardzo prężnie. Należy spodziewać się rozwoju transportu dronowego, z wykorzystaniem samochodów autonomicznych, pojazdów napędzanych inną energią niż paliwowa, a także transportu kosmicznego, który z czasem pozwoli na dostęp no nowych źródeł zasobów naturalnych.

 

Transmisja

 

Charakterystyka

Na przyspieszenie życia i naszych działań wpływa rozwój narzędzi komunikacji. Na początku XX wieku sposób naszej komunikacji zmieniły telegraf, telefon, radio, telewizor. Potem weszliśmy w świat technologii informatycznych i komunikacji satelitarnej.

Dziś żyjemy w świecie pozornej równoczesności i natychmiastowości działań. Nie musimy nigdzie jechać, żeby zobaczyć jak Kamil Stoch zdobywa złoty medal. Obserwując jego dalekie loty, możemy jednocześnie śledzić relację z nalotów armii amerykańskiej na rosyjskich najemników w Syrii, z którymi Putin oczywiście nie ma nic wspólnego. Jedno i drugie wydarzenie możemy zalajkować, skomentować i napisać o nim na Twiterze, stając się korespondentem bezpośrednich relacji prosto z Poznania.

Coraz bardzie odczuwalne jest życie w permanentnej teraźniejszości w skali całej planety bez względu na porę dnia. Jest to tak zwana „teraźniejszość elektroniczna”, polegająca na tym, że bieżące dane i informacje mogą być odbierane przez mieszkańców różnych kontynentów w różnym czasie.

Skutki

Możemy działać wspólne w czasie rzeczywistym w skali globalnej.

Możemy działać jednocześnie w światach realnym i wirtualnym, przyjmując w światach wirtualnych jednocześnie różne role. Dotyczy to także wirtualnych organizacji gospodarczych, o których już kilka lat temu pisał między innymi R. Kucęba (2011, s. 46-56).

W wirtualnym świecie możemy więc być kimś innym niż w realnym. Osoby niepełnosprawne, sparaliżowane, niedołężne z powodu starości mogą spotkać się wirtualnie, przy okazji prezentując się pod wybranym przez siebie awatarem, na przykład sportowca lub młodej kobiety. Z drugiej strony, długie przebywanie w świecie gry może doprowadzić do zmian w psychice.

Virilio dostrzega szereg negatywnych skutków narastającej transmisji. Wskazuje między innymi na: nadmiar informacji, szum informacyjny, zagubienie, „przebywanie wszędzie w tym samym czasie, a nigdzie w szczególności” (Adams 2010, s. 155).

W gospodarce skutkiem postępującej transmisji jest rosnące prawdopodobieństwo uwolnienia świata biznesu od polityki regionu lub kraju, a stąd od zobowiązań i odpowiedzialności względem struktur lokalnych lub narodowych. Kto wie, być może w przyszłości czekają nas już nie tylko ukryte ale jawne rządy korporacji, jak w serialu SF Continuum: ocalić przyszłość.

Kierunki działań

Moje skromne propozycje to rozwój metod i narzędzi selekcjonowania informacji, doskonalenie metod zdobywania i wykorzystania wiedzy, zwiększanie umiejętności szybszego pozyskiwania informacji i najnowszej wiedzy oraz ich wykorzystania.

 

Transplantacja

 

Charakterystyka

Zwłaszcza w XXI wieku mocno wchodzimy zdaniem Virilio w trzeci obszar przyspieszenia. Cechują go: powszechność ksenotransplantacji (może sylabami będzie prościej: kse-no-trans-plan-ta-cji ;)) czyli przeszczepiania narządów lub tkanek między osobnikami różnych gatunków, a także wykorzystanie nanotechnologii w celu modyfikacji organizmu, również na poziomie genetycznym. Trzeba tutaj dostrzec, że w tym obszarze poglądy Virilio mają charakter spekulatywny i bliżej im do science fiction niż do science.

Skutki

W tym obszarze przyspieszeniu podlegać będą zwłaszcza działania w zakresie medycyny i technologii. Przykłady zmian przewidywanych przez Michio Kaku opisałem we wcześniejszych artykułach (Kaku 1, Kaku 2). Już dziś możliwe jest prowadzenie operacji w mikroprzestrzeni organów i komórek. Coraz rzadziej kroi się pół brzucha, żeby wyjąć jakiś kamyk. Do żył można wprowadzać malutkie sprężynki, a od drugiej strony niekoniecznie trzeba wkładać kilkumetrowego węża. Wystarczy połknąć kamerkę, która przewędruje przez cały układ pokarmowy. Oczywiście, technologia w medycynie jest kosztowna, dlatego stać będzie na nią nielicznych.

Przyspieszenie jest możliwe przez rozwój genetyki. To co naturze zajmowało tysiące lat, człowiek uzyskuje dzisiaj niemal natychmiast. Nie wszystko jeszcze się udaje, ale nadal jesteśmy na początku XXI wieku. Ewolucja przechodzi do lamusa. Nie będzie potrzebnych kilka pokoleń, żeby u człowieka wykształciły się nowe cechy. Rodzice będą zamawiać kolor oczu dziecka i kasować możliwość wystąpienia chorób genetycznych. Oczywiście majętni rodzice. Nawet jeśli będzie to zakazane.

Jeśli prędkość zmian przekroczy biologiczne możliwości człowieka (jednostek lub społeczeństw albo całej cywilizacji), to konieczne będzie jego obudowanie technologią. Z drugiej strony, może dojść do deceleracji, czyli spowolnienia. Takie spowolnienie może jednak spowodować ograniczenie liczby ludzi. Przykładowe procesy deceleracji rozwoju jednostki to: choroba, depresja, sen, urlop, wyjście na koncert, czytanie książki. Przykładowe procesy deceleracji społeczeństw to: epidemia, wymieranie z powodu głodu, wojna, pozbawianie grup społecznych dostępu do wody pitnej, technologii, lub pranie mózgów niszczące w grupach ludzi lub całych społeczeństwach marzenia, wyższe idee, humanizm, potrzebę rozwoju.

Kierunek działań

Aby nadążyć za przyspieszeniem, które sami wywołujemy niezbędne jest przyspieszenie zrozumienia układu: człowiek–technologia–nauka–gospodarka–sprawiedliwość–środowisko. W innym wypadku kompresja spowodowana rozwojem technologii prowadzić będzie do pogłębiającej się nierówności.

 

Źródła:

Adams B. (2010), Czas, Wyd. Sic!, Warszawa.

Kucęba R. (2011), Wirtualna organizacja gospodarcza jako etalon wirtualnej elektrowni, w: Przełomy w zarządzaniu. Zarządzanie procesowe, red. nauk. R. Borowiecki, L. Kiełtyka, Wyd. „Dom Organizatora”, Toruń, s. 45-63.

Virilio P. (1995a), Open Sky, Verso, London.

Virilio P. (1995b), The Art of the Motor, University of Minnesota Press, Minneapolis.

Virilio P. (2008), Prędkość i polityka, Sic!, Warszawa (wydanie francuskie z 1977 r.).