Znajomość otoczenia w zmiennej rzeczywistości jest niezbędna do skutecznego funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dziś niewystarczające jest rozumienie klientów, konkurentów, czy polityków. Konieczne staje się rozumienie mechanizmu jakim jest cała nasza cywilizacja i przewidywanie kierunków jej rozwoju. 21/2018(27)
Potrzeba rozumienia otoczenia w zmiennej rzeczywistości
Szybki postęp w nauce i technice wyraźnie wpływa na przemiany wiedzy w przedsiębiorstwach oraz na zmiany w sposobach zarządzania. Znajomość kierunków rozwoju otoczenia nie tylko rynkowego ale i społecznego pozwala zorientować się, jakie rozwiązania mogą być dostępne niebawem lub w dalszej przyszłości i jak mogą wpływać na funkcjonowanie firmy. Wiedząc, jakie będą kierunki przemian w otoczeniu, łatwiej tworzyć kulturę organizacji otwartej na zmiany. A zmiany te stają się coraz bardziej rewolucyjne. Do niedawna przedsiębiorstwo zajmowało jakiś obszar otoczony płotem. Dziś coraz częściej jego granice nie lokują się w rzeczywistym świecie, w którym zanurzeni są zarządzający, a wyznaczane są przez zarządzających… w ich umysłach. Jak dziś pamiętam obchody 150-lecia istnienia firmy, H. Cegielski Poznań, w której pracowałem przez kilka lat. Ta i inne firmy chwaliły się tym, jak długo istnieją. Dziś, na przykład programista, który chce współpracować nad jakimś projektem we współpracy z konkretnym przedsiębiorstwem otwiera swoją firmę, a kiedy projekt się skończy, na potrzeby innego projektu otwiera inną firmę. Przedsiębiorstwo nie jest celem, a narzędziem do osiągania celów biznesowych. No kto by pomyślał. Koniec świata.
Przewidywanie przyszłości
Z jednej strony można dokonywać prób prognozowania przyszłości, z drugiej prób jej kreowania. Prognozowanie i kreowanie leżą na skrajnych biegunach. Pierwszy, kształtuje postawa teleologa (nie mylić z teologiem), który mówi, że skutek jest pochodną przyczyny warunkującej go. Szukamy więc przyczyn, aby przewidywać rezultaty. Zgodnie z drugim, jesteśmy „królami tego świata” i wszystko zależy od nas. Jesteśmy jedynym naszym ograniczeniem.
Przyszłość można przewidywać z wykorzystaniem różnych grup metod. Niektóre z nich przedstawiłem na rysunku poniżej.
Stosowane metody przewidywania rozwoju gospodarki, techniki
i przedsiębiorstw wraz z kilkoma przykładowymi opracowaniami. Opracowanie własne
W analizach rynku i prognozach korzysta się najczęściej z danych i metod ich przetwarzania. Dane pozyskiwane są ze źródeł wtórnych (raporty, zestawienia, itp.) lub pierwotnych (wywiady, ankiety, itp.).
W prognozach i foresightach wykorzystuje się często wiedzę ekspertów, a pozyskane od nich informacje czasami wykorzystuje w ramach analiz statystycznych. Dzięki coraz częstszemu dostępowi do dużej ilości danych coraz śmielej mówi się o rychłym zastąpieniu ekspertów sztuczną inteligencją, która będzie przewidywała szybciej i dokładniej. Z pewnością takie firmy jak Google czy Facebook będą mogły stosować nowe technologie do przewidywania przyszłości, ale mniejsze firmy lub duże, posiadające kilku zaledwie klientów (np. szereg przedsiębiorstw z branży maszynowej) nie zawsze podejmą decyzje z wykorzystaniem tak popularnych dzisiaj metod Big Data.
Dziennikarstwo naukowe i promocja nauki
Im dłuższy okres, na który przewiduje się zmiany, tym mniejsza szczegółowość przewidywań ale też możliwy szerszy ich zakres. Trudno przy tym stwierdzić, czy autorzy dalekosiężnych prognoz mają rację, czy się mylą. Kto z nas dożyje 2100 roku, o którym pisze na przykład Michio Kaku (2011). Czy efekt jego przewidywań to jeszcze prognoza, czy już SF? Syntezę przykładowych przewidywań dokonanych przez Kaku zaprezentowałem w dwóch wcześniejszych artykułach (tutaj i tutaj). Bazuje on na swojej wiedzy, zwłaszcza z zakresu fizyki. Podobnie kierunki rozwoju nauki, techniki i społeczeństwa opisał M. Stevenson (2011), który jednak stosuje metodę dziennikarską. Dotarł on do różnych naukowców i technologów, by na podstawie przeprowadzonych z nimi wywiadów sformułować wnioski dotyczące rozwoju naszej cywilizacji. Oprócz tych, na które wskazał Kaku, Stevenson wymienia dodatkowo:
- rozwój biologii syntetycznej, syntetycznych genomów oraz syntetycznych bakterii do wytwarzania paliwa,
- spersonalizowanie żywności, dostosowanie jej do indywidualnych potrzeb i wymagań poszczególnych organizmów,
- rozwój przemysłu kosmicznego, w tym transportu kosmicznego (towarowego i osobowego),
- rozwój sieci społecznych, czego następstwem będzie stałe ograniczanie skali i częstotliwości wojen, a tym samym zmniejszanie się liczby zgonów, której przyczyną są wojny i przemoc,
- wzrost tempa dzielenia się wiedzą dzięki coraz większemu dostępowi do Internetu i wzrostowi szybkości przesyłania danych,
- pogłębianie związku człowieka z technologiami,
- rozwój „inżynierii odwrotnej” i „inżynierii klimatycznej”, zajmujących się poznawaniem zasad „funkcjonowania” Ziemi,
- rozwój metod oczyszczania atmosfery z dwutlenku węgla,
- rozwój przemysłu paliw alternatywnych wobec ropy i gazu,
- rozwój branż związanych z produkcją energii odnawialnej,
- podwyższanie poziomu wydajności energetycznej urządzeń,
- decentralizację systemu energetycznego,
- opanowanie obiegu węgla w przyrodzie,
- rozwój technologii wytwarzania węgla drzewnego w celu wykorzystania go do użyźniania gleb,
- rozwój miast i aglomeracji, gdzie będzie mieszkać coraz większa liczba ludzi,
- przyspieszenie rozwoju innowacji,
- geometryczny przyrost wiedzy,
- możliwość przechodzenia od danych do praw z pominięciem hipotez (między innymi dzięki rozwojowi systemów eksperckich),
- zmiany w prawodawstwie związane z nadawaniem praw człowieka robotom i maszynom,
- wzrost znaczenia nauki i edukacji jako głównego motoru postępu,
- ciągłą transformację zamiast powolnej, podzielonej na odcinki ewolucji,
- obniżanie cen produktów jako następstwo rozwoju technologii,
- traktowanie zmian jako regułę, a nie wyjątek,
- brak stabilności w rozwoju społeczeństw ze względu na dynamikę zmian,
- konieczność nabycia umiejętności bieżącej zmiany swoich oczekiwań,
- przyjęcie, że wartość człowieka jest sumą tego, co stworzył i pokazał, z czego inni ludzie mogą potem skorzystać, a w coraz mniejszym stopniu – wynikiem stanu posiadania,
- wzrost roli innowacji instytucjonalnych i zmniejszenie znaczenia innowacji technologicznych,
- zmniejszenie roli hierarchii na rzecz sieci.
Dziennikarstwo naukowe jest cennym uzupełnieniem rozważań o przyszłości. Choć często upraszcza problemy, to czyni je przystępnymi i zrozumiałymi dla laików, do których należy zaliczyć także większość zarządzających przedsiębiorstwami. Najczęściej nie są oni naukowcami ale powinni rozumieć otaczającą ich rzeczywistość.
Roli promocji nauki był poświęcony jeden z projektów, w których uczestniczyłem jako ekspert ds. akceleracji wiedzy technicznej. Był to „Partnerski związek nauki i postępu” (2010-2013), który na Politechnice Poznańskiej realizowaliśmy wspólnie z Akademickim Radiem „Afera” Politechniki Poznańskiej oraz większością pozostałych akademickich stacji radiowych w Polsce, Telewizją Polską, firmą badawczą TNS oraz Samorządem Województwa Wielkopolskiego, który był liderem projektu.
Sztuka jako zaczyn w procesie kreowania przyszłości
Na koniec chciałbym zwrócić uwagę, że bardzo ważnym motorem kreacji przyszłości jest sztuka i to nie tylko SF, ale cała. Człowiek ujmuje za jej pośrednictwem swoje emocje i przemyślenia, których często jeszcze nie potrafi wyrazić w inny sposób, a które w pewnym zakresie są wynikiem feedbacku z otoczeniem. Myślę tu nie tylko o sztuce przez duże S, ale także o sztuce, którą może tworzyć każdy z nas, a która może być środkiem do zrozumienia własnych emocji i obserwacji. Sztuce, która pomaga zrozumieć i zwerbalizować nasze doświadczenia a dalej zrozumieć siebie i rzeczywistość, w której funkcjonujemy jako jednostki oraz jako składowe systemu społecznego, czy to organizacji czy cywilizacji.
Źródła:
2017 Annual Ten-Year Forecast Summit: Geographies of Transition http://www.iftf.org/2017tyf/ (2018.12.28).
Kaku M. (2011), Physics of the Future: How Science Will Shape Human Destiny and Our Daily Lives by the Year 2100, Allen Lane Penguin Group, New York.
Kurzweil R. (2005), The Singularity is Near, Viking Penguin, New York.
Raport końcowy. Foresight „Sieci gospodarcze Wielkopolski” – scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę (2011), M. Wyrwicka (red.), Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań.
Raport Polska 2050, http://journals.pan.pl/dlibra/journal/109861, Komitet Prognoz „Polska 2000 Plus” przy Prezydium PAN (2018.12.28).
Stevenson M. (2011), AN Optimist’s Tour of the Future: One Curious Man Sets Out to Answer „What’s Next?”, Penguin Group.
Townsend A., Soojung-Kim Pang A., Weddle R., Future Knowledge Ecosystems. The Next Twenty Years of. Technology-Led Economic Development, http://www.innovationamerica.us/images/stories/pdf/22734273-future-knowledge-ecosystems-the-next-twenty-years-of-technology-led-economic-development.pdf (2018.12.28).
Wyniki narodowego programu Foresight Polska 2020 (2009), http://www.ippt.pan.pl/WWW-IPPT-oldhtml/foresight/Wyniki_NPF-Polska2020.pdf, Warszawa.